آشنایی با انجمن اسلامی مهندسین
- زمینه‌های تاریخی تاسیس انجمن
پس از شهریور ۱۳۲۰ و انتقال سلطنت از رضا شاه مستبد به ولی عهد ۲۴ ساله‌اش محمدرضا، گشایشی نسبی در فضای سیاسی ایران پدیدار شد و با استفاده از آن فضای مساعد، نهادهای جدید دینی، سیاسی و اجتماعی ایجاد شدند و نهادهای به خاموشی گراییده تجدید حیات یافتند. به عنوان مثال، آیت الله سیدمحمود طالقانی در کانون اسلام در تهران و استاد محمدتقی شریعتی در کانون نشر حقایق اسلامی در مشهد به فعالیت پرداختند.
مهندس مهدی بازرگان و دکتر یدالله سحابی نیز، همگام با سیدمحمود طالقانی، به فعالیت‌های دینی و اجتماعی پرداختند و تقویت انجمن اسلامی دانشجویان در سال ۱۳۲۱ یکی از دستاوردهای فعالیت آنان در دهه ۲۰ بود.
البته، لازم به یادآوری است که بیشترین بهره از فضای باز را پیروان مارکسیسم و مدرنیته می‌بردند. حزب توده، با ادعای علمی و مترقی بودن مکتب مارکسیسم و بهره‌گیری از پشتیبانی و تجارب حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی، فعالیت و تبلیغات گسترده‌ای برای جذب روشنفکران و کارگران، بویژه از میان جوانان، انجام می‌داد.
از آنجا که مارکس دین را افیون توده‌ها و توجیه‌کننده استبداد و استعمار معرفی کرده بود، مارکسیستها با زدن برچسب واپسگرایی (ارتجاع) و عقب ماندگی به دین داران، آنان را تحقیر می‌کردند و چنان فضایی را پدید آورده بودند که روشنفکران مسلمان، از جمله استادان و دانشجویان دانشگاه، در تنگنا قرار گرفته و حتی برای ادای فرایض دینی دچار محظور و محدودیت بودند.
از سوی دیگر، نظام حاکم تمایل و توانایی مقابله با افکار ضد دینی نداشت و حوزه‌های علمیّه نیز، پس از دو دهه سرکوبی دوران رضا شاه، منفعل شده بودند و به علت ناپویایی فقه سنتی و ناآشنایی روحانیان با افکار جدید وارد شده از غرب، از عهده پاسخگویی به پرسشها، شبهات و چالش‌های مخالفان دین یا افرادی که دچار تردید شده بودند برنمی‌آمدند.
در چنان شرایطی، تنها معدودی از نواندیشان و روشنفکران دینی تلاش می‌کردند که، در حد امکان، روشنگری کرده، مردم را از دین گریزی یا سردرگمی باز دارند. انجمن اسلامی دانشجویان نیز در سایه چنین تلاشهایی پدیدار شد.
پس از کودتای ننگین ۲۸ مرداد ۳۲، که منجر به سقوط تنها دولت ملی تاریخ معاصر ایران پیش از انقلاب شد، فضای سیاسی در ایران به شدت تنگ و فعالیت علنی سیاسی ناممکن گردید. نهضت مقاومت ملی، که به همت روحانیانی مانند آیت‌الله سید رضا زنجانی و فعالان سیاسی، از جمله مرحومان بازرگان و سحابی و طالقانی، پایه‌گذاری شد، پس از چند سال فعالیت غیر علنی، با نفوذ و سرکوبی نیروهای امنیتی و نظامی عملاً دچار رکود گردید. در چنان اوضاع و احوال بحرانی و مخاطره آمیز، با ابتکار شادروان مهندس مهدی بازرگان و همکاری جمعی از مهندسان مسلمان دردمند و دلسوز در ارتباط با هدفها و برنامه‌های «متاع» [۱]، انجمن اسلامی مهندسین درسال ۱۳۳۶، به شرح زیر، پایه‌گذاری شد.
نخستین جلسه رسمی انجمن در ۶ خرداد ماه ۱۳۳۶ با حضور تعدادی از اعضای موسس انجمن در منزل آقای مهندس مهدی بازرگان، برای بحث در باره خط مشی و اساسنامه انجمن تشکیل شد.
این جلسات به فاصله ۱۵ روز یک بار برگزار می‌شد. پس از تشکیل ده جلسه، نخستین جلسه مجمع عمومی انجمن اسلامی مهندسین در روز چهارشنبه ۴ دی ماه ۱۳۳۶، در منزل آقای مهندس یوسف طاهری قزوینی برگزار شد. شرکت کنندگان در این جلسه ۳۰ نفر بودند. در آن جلسه، آقای مهندس بازرگان درباره اهداف انجمن و آقای مهندس شکیب نیا در مورد کارهای انجام یافته و اقدامات هیات موسس مطالبی بیان کردند. در دومین جلسه، به تاریخ ۵ تیر ماه ۱۳۳۶، پیش نویس اساسنامه انجمن، که با کوشش هیات منتخب مجمع تهیه شده بود، به تصویب رسید.
اعضای هیات موسس که نامشان در نخستین اساسنامه انجمن آمده است ۱۲ نفر به شرح زیر بودند:
آقایان مهدی بازرگان، عباس تاج، ذبیح الله دبیر، احمد زنگنه، عزت الله سحابی، منوچهر سالور، قاسم شکیب نیا، یوسف طاهری قزوینی، محسن عطایی، مصطفی کتیرایی، علی اصغر لواسانی و علی اکبر معین فر
هیات موسس آقای مهندس بازرگان را به عنوان رئیس، آقای مهندس سحابی را به عنوان خزانه دار و آقای مهندس شکیب نیا را به عنوان منشی هیات مدیره موقت انتخاب کرد.
- هدفها و برنامه‌های انجمن
اهداف و برنامه تاسیس انجمن اسلامی مهندسین در مقدمه اساسنامه آن چنین تعریف شده بود:
به حکم دستور ازلی «واعتصموا بحبل الله جمیعاً ولا تفرقوا» و نظر به این که اجتماع افراد و همکاری صمیمانه مثبت مردان معتقد صالح در اقدامات مفید مرضی خدا و موجب انتفاع و استحکام امر دنیا و سعادت عقبی می‌شود و با توجه به فساد و بیچارگی مملکت از یک طرف و تشتت و تزاحم عمومی از طرفی دیگر، این عمل یکی از احتیاجات روز و از وسایل ضروری تربیت اخلاقی افراد و تقویت آنها برای اداره صحیح جامعه می‌باشد و مسلمانان روشنفکر بیش از سایرین خود را محتاج و موظف به تربیت و تقویت و تجمع می‌بینند، انجمنی از مهندسین مسلمان ایرانی که توافق عقیده‌ای و تجانس فکری و مردمی بیشتر دارند به نام «انجمن اسلامی مهندسین» به امید تاییدات الهی طبق موارد ذیل تشکیل می‌شود:
- اجتماع و ارتباط و تعاون مابین مهندسین مسلمان
- تقویت ایمان و کسب معرفت و تعظیم شعائر اسلامی
- اصلاحات و اقدامات اجتماعی عملی مفید به طور مستقیم یا با مشارکت و همکاری جمعیتهای مشابه
در طول مدت فعالیت انجمن، اساسنامه آن، با توجه به تحولات اجتماعی در جهان و ایران و تغییر مسائل و نیازها، اصلاح و تکمیل شده است و آخرین اساسنامه مصوب سال ۱۳۹۳ قابل دسترسی علاقه‌مندان می‌باشد.
پاره‌ای از هدفهای محوری یاد شده در آخرین اساسنامه به شرح زیر است:
- ترویج و تفهیم فرهنگ غنی، پیشرو و پویای اسلام، به عنوان بهترین ضامن سعادت فرد و جامعه
- فعالیت های اجتماعی عملی مفید، به طور مستقیم یا با مشارکت و همکاری تشکل های مشابه
- مبارزه با جهل و خرافات و هر نوع قشری گری در اعتقادات اسلامی
- تامین فضای آزاد اندیشی، از طریق برخورد افکار دینی و اجتماعی
- تلاش در جهت حل مسائل اعتقادی و اجتماعی جامعه، بویژه جوانان، برمبنای ارزشهای اسلامی
- تعیین جایگاه دین در فرهنگ مدرن و تلاش برای ارتقای آن بر اساس عقلانیت و دوری از خشونت
- تلاش فرهنگی برای ارتقای سطح اخلاق و اشاعه فرهنگ گفتگو، مدارا و عقلانیت
- پژوهش در باره رابطه علم و دین
- خدمات انجمن
- خدمات فرهنگی و دینی
انجمن اسلامی مهندسین، از بدو تاسیس، یکی از کانونهای فعال اسلامی، علمی، اجتماعی و فرهنگی کشور بوده و اقدامات گسترده‌ای در عرصه‌های گوناگون انجام داده است. از جمله این فعالیت‌ها برپا کردن مراسم و جلسات سخنرانی و هم‌اندیشی بوده است.
برگزاری سخنرانیهای علمی، دینی و اجتماعی با هدف آگاه سازی بیشتر و گسترش افکار نوین اسلامی در سطح جامعه، به ویژه در میان جوانان، دانشجویان و روشنفکران، انجام یافته است و همچنان ادامه دارد.
در سالهای پیش از انقلاب ۵۷، بسیاری از گویندگان و سخنوران روحانی و دانشگاهی آگاه و نواندیش در محل انجمن سخنرانی کرده بودند. سخنرانیهای معروف شادروان مهندس بازرگان به مناسبت جشن مبعث پیامبر اکرم (ص) همه ساله، به استثنای سالهایی که ایشان در زندان بودند، در محل انجمن اسلامی مهندسین انجام می‌یافته است. متن ویرایش شده این سخنرانیها در شماره های ۲و ۱۷مجموعه آثار آن مرحوم به وسیله بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان، با عنوان کلی بعثت، چاپ و منتشر شده است.
از جمله روحانیان همگام با انجمن، که در محل انجمن سخنرانی داشته‌اند، می‌توان از استاد شهید مرتضی مطهری نام برد که از حدود سال ۱۳۳۴ ارتباط و همکاری فرهنگی- اجتماعی نزدیکی با انجمن اسلامی دانشجویان و از سال ۱۳۳۶ به بعد با انجمن اسلامی مهندسین داشتند و شماری از آثار منتشر شده آن مرحوم (از جمله، کتاب «خدمات متقابل ایران و اسلام»[۲]) متون تدوین شده سخنرانیهای ایشان در این انجمن بود که پس از جلوگیری از فعالیت رسمی انجمن اسلامی مهندسین در سال ۱۳۵۳ به وسیله ساواک، در محل انجمن اسلامی پزشکان ادامه یافت.
همچنین، شادروان استاد محمدتقی جعفری سخنرانیهای پیوسته‌ای در محل انجمن ایراد کردند که یکی از محصولات آن کتاب «منابع فقه»[۳] بود.
در دهه‌های گذشته، مراسمی به مناسبت قیام امام حسین (ع)، شبهای قدر در ماه مبارک رمضان و اعیاد مذهبی همچون عید مبعث، عید قربان، عید فطر، عید غدیر و غیره برگزار شده است. این گونه مراسم در آغاز در خانه‌های اعضای انجمن و در سالهای بعد در مسجد حاج حسن، مسجد هدایت (پایگاه مرحوم آیت‌الله طالقانی)، مسجدالجواد، مسجد جامع نارمک، سالن دبیرستان کمال، سالن هنرستان کارآموز در نارمک و سالن هنرستان کارآموز در ابتدای بزرگراه سردار جنگل، برپا می‌شد و در سالهای اخیر در محل انجمن (بلوار میرداماد) برپا شده است.
سخنرانان این جلسات برخی از اعضای انجمن، به ویژه زنده یاد مهندس مهدی بازرگان، تعدادی از استادان دانشگاه‌ها و برخی از روحانیان نواندیش مانند سیدمحمود طالقانی، دکتر سیدمحمد بهشتی و دکتر محمدجواد باهنر بوده‌اند.
علاوه بر جلسات هفتگی یا موردی، انجمن تاکنون چندین همایش برگزار کرده است که به ۳ مورد مهم آن در زیر اشاره می‌شود.
| الف- | در سال ۱۳۳۹، پس از درگذشت آیت الله العظمی بروجردی، که در سالیان زیاد مرجع تقلید شیعیان بودند، پرسش‌هایی برای بسیاری از مردم مطرح شد. مثلاً مرجعیت چیست؟ از چه کسی باید تقلید کرد؟ و حوزه علمیه چه جایگاهی در جامعه اسلامی دارد؟ برای پاسخگویی به این گونه پرسشها، با دعوت انجمن از صاحبان نظر و اندیشه ورزان حوزه جلسات متعددی برگزار شد و بر پایه فهرست بندی موضوعات مورد نظر، مقالات عرضه شده در جلسات هفتگی مورد اظهار نظر جمع قرار گرفت و مجموعه آنها در کتاب «بحثی در باره مرجعیت و روحانیت» چاپ و منتشر شد[۴] که در سال ۱۳۴۱ به عنوان کتاب برگزیده سال معرفی گردید. از میان عرضه کنندگان مقاله ها می توان از زنده یادان علامه طباطبایی، سید ابوالفضل موسوی زنجانی، استاد مرتضی مطهری، سید محمدبهشتی، سید محمود طالقانی و سید مرتضی جزایری نام برد. |
| ب- | آخرین سخنرانی روانشاد مهندس بازرگان به مناسبت جشن مبعث در روز اول بهمن سال ۱۳۷۱ ، با عنوان «آخرت و خدا، هدف بعثت انبیا» مورد چالش عده‌ای از دلسوزان اسلام و انقلاب قرار گرفت. با استقبال آن مرحوم، همایشی در ۷ جلسه در اواخر سال ۱۳۷۲ برای نقد سخنرانی ایشان تشکیل شد که در آن، اندیشه ورزانی با دیدگاه‌های گوناگون در باره ذاتی بودن یا نبودن تشکیل حکومت در رسالت پیامبران الهی و امامان شیعه به سخنرانی پرداختند و برخی نیز نظراتشان را به صورت مکتوب فرستادند. مجموعه آن سخنرانیها و مقالات در کتابی با عنوان بالا چاپ و منتشر شد[۵]. |
| پ- | در سالهای پس از پیروزی انقلاب ، بحثهای جدی در باره ویژگیهای حکومت دینی (اسلامی)، نسبت دین با حکومت و مانند آنها مطرح شد. برای بررسی ابعادگوناگون این مساله، همایشی در چند جلسه در روزهای پنجشنبه از ۷/۲/۷۴ تا ۲۳/۶/۷۴ در محل انجمن برگزار شد و ۱۵ تن از اندیشه ورزان با دیدگاه های متفاوت به سخنرانی پرداختند یا نظرات مکتوبشان را فرستادند. مجموعه سخنرانی ها و مقالات مربوط به آن همایش به وسیله انجمن تدوین شد و در کتابی به نام «دین و حکومت» چاپ و منتشر گردید[۶]. |
در حال حاضر، جلسات منظم هفتگی و موردی برای بررسی و تدبر در قرآن، نهج‌البلاغه و معارف اسلامی با هدف درک بهتر و به کارگیری آموزه‌های آنها در زیست فردی و اجتماعی دینی در جهان کنونی با سخنرانی یا مدیریت استادان دانشگاه یا روشنفکران دینی در محل انجمن برگزار می‌گردد.
برنامه جلسات از طریق پیامک یا پست الکترونیک به علاقه‌مندان اطلاع داده می‌شود و در محل انجمن نیز قابل دسترسی است.
- خدمات آموزشی فنی و صنعتی
- یکی از اقدامات مهم انجمن تاسیس “شرکت کارآموز” در سال ۱۳۴۱ به منظور ایجاد و اداره مراکز آموزش حرفه‌ای با هدف اصلی تربیت نیروی انسانی ماهر در حرفه‌های مورد نیاز جامعه، توام با تربیت دینی و اخلاقی، بوده است. پرکردن خلأ میان کارگران ساده و مهندسان یکی از نیازهای راهبردی برنامه‌های توسعه صنعتی دیروز و امروز جامعه ما است که انجمن برای پاسخ گفتن به این نیاز همّت گماشته است. نخستین محصول تلاش شرکت یاد شده در پیش از انقلاب تاسیس هنرستان کارآموز در نارمک بود که پس از پیروزی انقلاب در اختیار دولت قرار گرفت و اینک ساختمان و تاسیسات جدید آن در دست احداث است.
هنرستان پیام امید و هنرستان کارآموز در تقاطع بزرگراه‌های سردار جنگل و شهید همت نیز ثمره این تلاش چند ده ساله است.
- در راستای اهداف انجمن در عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و دینی، انجمن یا اعضای موثر آن در ایجاد تعدادی از شرکتها و کارخانه‌های صنعتی و تولیدی، از جمله شرکت ایران فولاد (ایرفو) و شرکت صافیاد، با هدف رشد پایه‌های اقتصادی کشور، نقش موثری داشته‌اند. این نهادهای صنعتی اکنون نیز به فعالیت‌شان ادامه می‌دهند.
- خدمات عام‌المنعفه
پس از رخداد زمین لرزه‌هایی در نقاط گوناگون ایران، انجمن تلاش کرده است که با مشارکت در تامین اعتبارات لازم و مشارکت عملی برخی از اعضاء مدارسی در نقاط زلزله زده بسازد و در اختیار ادارات آموزش و پرورش قرار دهد. جزئیات بیشتر قابل ارائه به علاقه‌مندان می‌باشد.
انجمن اسلامی مهندسین از همه مهندسان مسلمان علاقه‌مند و معتقد به ضرورت کار جمعی در راستای اهداف و برنامه‌های برشمرده شده در بالا صمیمانه دعوت می‌کند که با شرکت در جلسات هفتگی و موردی انجمن و مطالعه اساسنامه و نشریات آن آشنایی بیشتری با انجمن پیدا کنند و، در صورت تمایل، عضویت در آن را خواستار شوند.
انجمن اسلامی مهندسین
اسفند ماه ۱۳۹۴
[۱] – مخفف مکتب تربیتی، اجتماعی و عملی
[۲] – چاپ اول در سال ۱۳۴۹ از سوی شرکت انتشارات صدرا (قم) چاپ و منتشر شد.
[۳] – شامل ۴ بخش، در مهر ماه ۱۳۴۹، با همکاری شرکت انتشار، با پیشگفتار ۳۰ صفحه‌ای گروه انتشار انجمن اسلامی مهندسین، چاپ و منتشر شد.
[۴] – در سال ۱۳۴۱، به وسیله شرکت انتشار
[۵] – در سال ۱۳۷۷، با پیش گفتار انجمن اسلامی مهندسین، به وسیله موسسه خدمات فرهنگی رسا
[۶] – در سال ۱۳۷۸، با پیش گفتار انجمن اسلامی مهندسین، به وسیله موسسه خدمات فرهنگی رسا